Alles wat je moet weten over de veiligheidsladder

Waarom de Veiligheidsladder steeds belangrijker wordt

Ongevallen op de werkvloer gebeuren vaak door een gebrek aan veiligheidsbewustzijn. Mede daarom wordt de Veiligheidsladder steeds belangrijker voor Nederlandse bedrijven en organisaties. De meesten zijn gewend om met de VCA-norm te werken: simpel gezegd een checklist met veiligheidsmaatregelen, die je netjes behoort af te vinken. Voldoe je aan alle eisen, dan ben je gecertificeerd. Maar tegenwoordig vindt men – vooral in de bouw en de railinfra – niet enkel de maatregelen zelf, maar juist het bewustzijn omtrent veiligheid steeds belangrijker. Hoe is de veiligheidscultuur binnen een bedrijf? Met enkel de VCA (Veiligheid, Gezondheid en Milieu Checklist Aannemers) is dat namelijk niet te meten.

Veiligheidscultuur

Bewust nadenken over veiligheid vormt de basis voor de vijf treden tellende Veiligheidsladder, die – net als de CO2-prestatieladder – is opgezet door ProRail. Om je een indicatie te geven van de ‘zwaarte’ van de vijf niveaus: voldoe je aan de VCA, dan zit je in de buurt van de tweede trede.
Steeds vaker zien we echter dat bij aanbestedingen niet de VCA wordt geëist, maar minimaal niveau 3 van de Veiligheidsladder. De Veiligheidsladder vereist namelijk nét wat meer inspanning, omdat deze de veiligheidscultuur meet. En dan niet alleen in de interne organisatie, maar ook extern en in de keten.

Zo eist ProRail bijvoorbeeld niveau 3 van de Veiligheidsladder. Let wel, dat is de minimale eis. Een bedrijf met niveau 4 haalt bij een aanbesteding dus een hogere score dan een bedrijf met niveau 3. Het is immers een laddersysteem. De VCA daarentegen is enkel een certificaat dat je wel of niet hebt; meer smaken zijn er niet. Dus hoe de veiligheidscultuur binnen een bedrijf is dat een VCA-certificaat heeft, dat weet niemand. In de praktijk zien veel organisaties de VCA-toolboxmeetings (periodiek werkoverleg dat de veiligheid op de werkplek moet bevorderen) als een verplichting die ze het liefst schriftelijk afhandelen. Of ze houden elk jaar exact dezelfde meetings, waardoor niemand meer iets leert.

ProRail is niet de enige opdrachtgever die vanaf 1 juli 2019 niveau 3 verlangt van leveranciers en onderaannemers. Ook grote bouwbedrijven gaan vanaf 2021 de Veiligheidsladder hanteren. Misschien mompel je nu: “Verdikkeme, wéér zo’n verplicht nummer!” Bedenk dan dat veel bedrijven kampen met een tekort aan personeel. Het beste wat je dan kunt doen, is simpelweg goed voor je werknemers zorgen. Dat betekent: ongevallen voorkomen, zorgen dat zij op een goede manier kunnen werken, de werkdruk niet te ver laten oplopen en het ziekteverzuim laag houden. Allemaal zaken waarop de Veiligheidsladder inspeelt.

De Veiligheidsladder en de audit

Eigenlijk hoef je niets te laten zien tijdens een audit. De Veiligheidsadder is namelijk een gedragsnorm – en dus is de audit een gedragsaudit. Dit betekent in de praktijk dat tijdens een audit flink wat werknemers uit alle lagen van je organisatie geïnterviewd zullen worden. Zo wordt gekeken óf en hóé het veiligheidsbewustzijn leeft binnen jouw bedrijf of organisatie. Zeggen alle geïnterviewde werknemers wel hetzelfde?
Je ontkomt er dus niet aan om alle zaken omtrent veiligheid goed georganiseerd te hebben binnen jouw bedrijf of organisatie. In feite is de Veiligheidsladder dus een managementsysteem, maar dan een systeem om de veiligheidscultuur en het veiligheidsbewustzijn te managen.
Een veiligheidscultuur moet breed worden gedragen. De rol van directie en management is hierin dan ook uitermate belangrijk. Daarom zal tijdens interviews bijvoorbeeld zeker de vraag gesteld worden of er rondom veiligheidsinitiatieven ook bonussen worden uitgekeerd. Dus niet alleen straffen als het niet goed gaat, maar ook belonen als het wel goed gaat.

Maandthema’s

Veiligheid dient dus een vaste waarde te zijn binnen de cultuur van jouw bedrijf of organisatie. Hoe krijg je dat voor elkaar? Bijvoorbeeld door te werken met maandthema’s. Vaak wordt over ‘veiligheid’ gesproken als één groot iets is, maar beter is het om in detail te treden. Kies daartoe elke maand een bepaald veiligheidsthema. Stel, jouw werknemers werken veel met gevaarlijke stoffen. Een maandthema kan dan ‘opslag’ zijn. Binnen dat thema zorg je dan voor kennisoverdracht, gevolgd door een toetsing (denk aan werkplekinspecties waarbij óók de directie betrokken is). Daarna kunnen alle bevindingen doorgesproken en verbeteringen doorgevoerd worden.

Zo zorg je ervoor dat veiligheidskwesties die tijdens de audit aan de orde komen, via een vaste maandstructuur gaan leven binnen jouw bedrijf, zonder dat je echt merkt dat je met de Veiligheidsladder bezig bent. Veiligheid wordt dan een goede gewoonte, alleen al omdat over het onderwerp gespróken wordt. Zo maak je het thema veiligheid bespreekbaar door je hele bedrijf of organisatie heen. Iets dat we overigens vaak mis zien gaan bij grote bedrijven. Door alle managementlagen komt daar de juiste informatie niet altijd bij de juiste mensen terecht.

Kwartaalcyclus

Het is handig om bij maandthema’s een kwartaalcyclus te hanteren, steeds met drie van tevoren vastgestelde thema’s. Na afloop van het kwartaal volgt dan een terugblik: Wat hebben deze thema’s ons opgeleverd en welke incidenten en ongevallen vonden er de afgelopen tijd plaats? Daar kun je dan de drie thema’s uithalen voor het volgende kwartaal.

Door uit te zoeken welke onderwerpen van belang zijn en die aan de orde te stellen, wordt ‘veiligheid’ een natuurlijk onderdeel binnen jouw organisatie. Waarbij het over actuele onderwerpen natuurlijk altijd makkelijker praten is. Stel, je bent een bouwbedrijf. In de winter kan dan ‘werken in extreme weersomstandigheden’ (storm, koude) een veiligheidsthema zijn: hoe ga je daarmee om? Voor de zomermaanden geldt hetzelfde. Zomers worden steeds warmer, dus hoe ga je om met arbeid onder extreem warme omstandigheden?

Eigenlijk kent de Veiligheidsladder slechts één vereiste: Zorg ervoor dat het thema veiligheid met vaste regelmaat terugkeert binnen alle lagen van je bedrijf of organisatie én dat de directie hierin een actieve rol heeft. Wil je hoger op de Veiligheidsladder komen, dan zul je ook actief met je ketenpartners (bijvoorbeeld onderaannemers) aan de slag moeten.

Tijd

Hoeveel tijd in de Veiligheidsladder gaat zitten, is afhankelijk van tal van factoren. Wanneer je als bedrijf al veel inspanning hebt verricht op het gebied van veiligheid (of altijd serieus met de VCA bent omgesprongen), zul je vrij snel enkele treden opklimmen. Ziet jouw bedrijf of organisatie de Veiligheidsladder echter als een losstaand iets, of als een noodzakelijk kwaad om opdrachten gegund te krijgen, dan is het beklimmen van de Veiligheidsladder een flinke kluif. Niet in de laatste plaats omdat je hoe dan ook het management mee zult moeten krijgen. Want zonder een actieve rol van het MT begin je in de basis al verkeerd. En dat krijg je op een later moment echt niet meer rechtgetrokken!

Ook een audit neemt veel tijd in beslag. Er moeten immers voldoende steekproeven (lees: interviews) genomen worden om erachter te komen of het begrip ‘veiligheid’ werkelijk in jouw organisatie geborgen is. In al die interviews gaan behoorlijk wat werkdagen zitten, tot zelfs wel vijf keer zoveel als bij een simpele VCA-audit.
Bij een bedrijf tussen de 50 en 100 werknemers kan een audit voor de Veiligheidsladder al snel oplopen tot 6 tot 8 werkdagen. Dat is dus veel meer dan bij de VCA. Daar verlangen veel auditoren een papieren overzicht van alle toolboxen en werkplekinspecties. Ze tellen of dat er genoeg zijn en that’s that.

Veiligheidskundige

Als je de Veiligheidsladder wilt implementeren, dien je enige veiligheidskennis in huis te hebben. Maar wie stel je daarvoor aan? Een middelbaar veiligheidskundige? Of een hogere? De Veiligheidsladder schrijft inderdaad de nodige expertise voor. Die kun je extern inhuren. Je bent dus niet verplicht om zelf een opleiding tot veiligheidskundige te volgen. Mocht je toch interesse hebben: de opleiding tot middelbaar veiligheidskundige duurt zo’n 14 dagen en die tot hogere veiligheidskundige zo’n anderhalf jaar.

Veel organisaties en bedrijven kiezen voor coaching op het gebied van veiligheid. De coach brengt dan in kaart wat er allemaal nog moet gebeuren en geeft de nodige tips en tricks, waarna het bedrijf of de organisatie zelf aan de slag gaat. Een coach kan ook de volledige structuur opzetten zodat het veiligheidsdenken structureel binnen de gehele organisatie terugkomt. Bedenk wel: dat laatste vergt in veel gevallen een fikse stoeipartij met het management!

Kies je thema’s

Wanneer je start met het implementeren van de Veiligheidsladder, is het belangrijk te kijken naar je risico’s. Op basis daarvan kies je je thema’s. Stel, je hebt een metaalbewerkingsbedrijf en geluid is een issue. Bijvoorbeeld omdat personeel gehoorbescherming niet consequent gebruikt. Een mogelijk cyclus is dan:

• Week 1: beginnen met de toolbox (kennisdeling).
• Week 2: vanuit het management een ronde maken; hoe leeft ‘veiligheid’ binnen het bedrijf?
• Week 3: thema ‘gehoorbescherming’ meenemen tijdens traditionele werkplekinspecties.
• Week 4: resultaten delen en nogmaals het belang benadrukken.

Als je dergelijke cycli meeneemt in je reguliere bedrijfsvoering, kun je stiekem al een flink deel van je veiligheidsladder invullen.

Andere bedrijven kiezen ervoor om te beginnen met een gap-analyse (methode om een vergelijking te maken tussen een bestaande en een gewenste situatie; ‘gap’ staat voor gat of kloof), zeker als ze al een bepaalde veiligheidscertificering hebben zoals de VCA. Vaak wordt dan gestart met een proefaudit die antwoord moet geven op vragen als: Hoe staan we er op dit moment voor, waar kunnen we finetunen en wat kan efficiënter? Interviews zijn een goede manier om antwoord te krijgen op deze vragen.

Tot slot

Bedenk altijd: het is pas veilig op de werkvloer als werknemers (en management!), door alle lagen van de organisatie heen, bewust bezig zijn met veiligheid. De Veiligheidsladder is geen certificatieschema dat je kunt kopen; zéker niet als je minstens trede 3 ambieert. Veiligheid bestaat niet op papier, maar hoort thuis in de hoofden van je medewerkers!

Vergeet ook het expertinterview veiligheidsladder, dat je hier kunt vinden, niet te bekijken.